DISCIMUS CEZA HUKUKU Konu Anlatımlı 2015 Örnekler Yorumlar KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları TEK KİTAP Çıkmış Sorular ve Açıklamaları ÖZGÜR DEMİRCİ Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Gelir Uzmanlığı Vergi Müfettişliği Hakimlik Özgür DEMİRCİ Ceza Hukuku ISBN 978-605-364-888-8 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 4. Baskı: Eylül 2014, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Dumlupınar Türkçe Redaksiyon: Nuray Karaca Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet:www.pegem.net E-ileti: [email protected] SUNU Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular temel hatları ile işlenmiş, ayrıntıya girmekten ve teorik nitelikteki tartışmalara girmekten özellikle kaçınılmıştır. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün sonunda başta KPSS olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sisteminde her hangi bir değişiklik yapılmamış olsa bile, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve 3. yargı paketi olarak bilinen yargı hizmetlerinin etkinleştirilmesini amaçlayan kanunla birlikte bir çok yenilik hukuk alanında yapılmış ve bu yeniliklere de kitap içerisinde olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğümüz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağlamak için özgün bir takım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir. Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlanması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi [email protected] aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem ailesi’ne, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Gamze DUMLUPINAR’a, kitabın hazırlanma aşamasında bana yardımlarını esirgemeyen Devrim TOKLUCU ve Kadir ALGIN’a, hayatımın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini benden hiç esirgemeyen annem ve babama teşekkürlerimi sunarım. Özgür Demirci İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Ceza Genel Hukuku Ceza Hukuku’na Giriş ve Ceza Kanunu’nun Uygulanma Alanı��1 Ceza Hukuku’na Giriş��1 Ceza Hukuku’nun Temel İlkeleri��2 Ceza Kanunu’nun Bağlayıcılığı İlkesi��2 Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi��2 Kusur İlkesi��3 Ümanizm İlkesi��3 Hukuk Devleti İlkesi��3 Kanunilik İlkesi��4 Ceza Kanununun Uygulanma Alanı��5 Tanım��5 Zaman Bakımından Uygulanma��6 Kişi Bakımından Uygulanma��7 Yer Bakımından Uygulanma ��9 Çıkmış Sorular��14 Çözümler��18 Cevaplı Test��22 2. BÖLÜM Suç ve Suçun Unsurları Suçun Tanımı ve Suçla İlgili Bazı Tanımlar��27 Suçun Tanımı��27 Suçla İlgili Çeşitli Kavramlar��27 Suçun Unsurları��28 Tanım��28 Suçun Maddi Unsurları��29 Suçun Manevi Unsurları��37 Hukuka Aykırılık Unsuru��53 Tipiklik Unsuru��61 Çıkmış Sorular��62 Çözümler��67 Cevaplı Test��73 PEGEM AKADEMİ 3. BÖLÜM vi Suçun Ortaya Çıkış Biçimleri Suça Teşebbüs��77 Teşebbüsün Tanımı��77 Teşebbüsün Ne Zaman Varsayılacağı Sorunu��77 Teşebbüs Olarak Nitelendirilemeyecek Durumlar��78 İşlenemez Suç��79 Sözde(Mefruz, hayal) Suç��80 Gönüllü Vazgeçme��80 Çeşitli Suçlar Yönünden Teşebbüsün Değerlendirilmesi��83 Suça İştirak��84 İştirakin Tanımı��84 İştirakin Unsurları��84 İştirak Türleri��86 İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme��89 Özgü Suçlara İştirak��90 İştirakte Kararlaştırılandan Faklı Bir Suçun İşlenmesi��90 Suçların İçtimaı (Birleşmesi)��91 İçtimanın Tanımı��91 Bileşik Suç��91 Zincirleme Suç��92 Fikri İçtima��94 Geçitli Suç��95 Çıkmış Sorular��96 Çözümler��102 Cevaplı Test��107 4. BÖLÜM Ceza Hukukunda Yaptırım ve Davayı Düşüren Haller Ceza Hukuku’nda Yaptırımlar�� 111 Yaptırımın Tanımı�� 111 Ceza Hukuku’nda Yaptırımlar�� 111 Cezalar�� 111 Davayı ve Cezayı Düşüren Hâller��120 Sanığın veya Hükümlünün Ölümü��120 Af��121 Genel Af��121 Özel Af��121 Zamanaşımı��122 Tanımı��122 vii PEGEM AKADEMİ Dava Zamanaşımı��123 Ceza Zamanaşımı��124 Müsadere Zamanaşımı��125 Şikâyete Bağlı Suçlarda Şikâyetten Vazgeçme�� 125 Ön Ödeme��125 Uzlaşma��126 Tanım��126 Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar��126 Uzlaşmanın Yapılış Biçimi��126 Çıkmış Sorular��128 Çözümler��132 Cevaplı Test��136 CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU 1. BÖLÜM Ceza Muhakemesi Hukukuna Giriş ve Ceza Muhakemesinde Makamlar Ceza Muhakemesi’ne Giriş��139 Ceza Muhakemesi’nin Tanımı��139 Ceza Muhakemesi’ne Hakim Olan İlkeler��139 Ceza Muhakemesi’nde Yer Alan Bazı Tanımlar��141 Ceza Muhakemesi’nde Makamlar��142 İddia Makamı��143 Savunma Makamı��144 Yargılama Makamı��145 2. BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Görev ve Yetki Görev(Madde Yönünden Yetki)��151 Görev(Madde Yönünden Yetki) Tanımı��151 Mahkemelerin Görevleri��151 Görevsizlik İtirazı ve Süresi��152 Görevde Uyuşmazlık ve Bağlantılı Davalar��153 Yetki (Yer Yönünden)��154 Yer Yönünden Yetkinin Tanımı��154 Yetkinin Tespit Edilmesi��154 Türkiyede İşlenen Suçlarda Yetki��154 PEGEM AKADEMİ viii PEGEM AKADEMİ Yabancı Ülkede İşlenen Suçlarda Yetki��155 Deniz, Hava, Demiryolu Taşıtlarında veya Bu Taşıtlarla İşlenen Suçlarda Yetki��156 Basın Yayın Aracı İle İşlenen Suçlarda Yetki��156 Bağlantılı Suçlarda Yetki��157 Yetkisizlik İddiası��158 Yetkide Uyuşmazlık��158 Yetkinin İstisnaları��158 Çıkmış Sorular��162 Çözümler��166 Cevaplı Test��170 3. BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Yargılama Şartları, Deliller ve Koruma Tedbirleri Yargılama (Dava) Şartları��175 Tanım��175 İhbar ve Şikâyet��175 Talep��176 Müracaat��176 İzin��177 Açılmış Bir Dava Bulunmaması��177 Sanığın Hazır Bulunması��177 Hüküm Bulunması��178 Ön Ödeme��178 Uzlaşma��178 Sanığın Akıl Hastası Olması��178 Ceza Muhakemesinde Eski Hâle Getirme��178 Ceza Muhakemesi’nde Deliller ve Delillerin Değerlendirilmesi��179 Tanım��179 İspat Araçları��179 Ceza Muhakemesi’nde Koruma Tedbirleri��185 Tanım��185 Koruma Tedbirlerinin Türleri��186 Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat��195 Çıkmış Sorular��196 Çözümler��199 Cevaplı Test��203 ix 4. BÖLÜM PEGEM AKADEMİ Ceza Muhakemesinin Evreleri ve Kanun Yolları Ceza Muhakemesi’nin Evreleri��207 Soruşturma Evresi��207 Tanım��207 Soruşturma Evresinin Özellikleri��208 Cumhuriyet Savcısı’nın Verebileceği Kararlar��209 Kovuşturma Evresi��212 Tanım��212 Duruşmaya Hakim Olan İlkeler��213 Duruşmanın Sona Ermesi ve Hüküm��214 Hüküm Çeşitleri��214 Beraat Kararı Verilebilecek Hâller��215 Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Verilecek Hâller��215 Mahkumiyet Kararı ve/veya Güvenlik Tedbirine Hükmedilecek Haller��215 Davanın Reddi Yönünde Karar Verilecek Hâller��216 Davanın Düşmesi Yönünde Karar Verilecek Hâller��216 Durma Kararı Verilebilecek Hâller��216 Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararının Verilebileceği Haller��216 Kanun Yolları��217 Tanım��217 Kanun Yollarına Müracaat Edebilecek Kimseler��218 Kanun Yolu Başvurma Süresi ve Başvurusundan Vazgeçme��218 Kanun Yolu Türleri��219 Çıkmış Sorular��226 Çözümler��230 Cevaplı Test��233 Yararlanılan Kaynaklar��236 1. BÖLÜM CEZA GENEL HUKUKU Ceza Hukukuna Giriş ve Ceza Kanununun Uygulanma Alanı I. Ceza Hukukuna Giriş Ceza hukuku suçun oluşması, ortaya çıkış şekli ve oluşan suçun karşılığında uygulanacak yaptırımların neler olduğunu düzenleyen, kamu hukuku özel hukuk ayrımı içerisinde kamu hukuku alanında kendine yer bulmuş bir hukuk dalıdır. Ceza hukuku toplum düzenini sağlamaya yönelik kurallar bütünüdür. Ceza hukukunda müeyyide genel olarak fizikidir yani hürriyeti kısıtlayıcı nitelikte ceza biçimindedir. Bu nedenle ceza hukuku toplumsal yaşamda meydana gelen ihlallerde en son uygulanacak hukuk dalı olarak görülür. Toplumsal yaşamda ortaya çıkan her türlü hukuka aykırılık hâlinde ceza yaptırımı uygulanmaz. Örneğin; kabahat teşkil eden bir kısım eylemlerde hukuka aykırı olmasına rağmen ceza değil, idari yaptırımlar uygulanmaktadır. Ceza hukukunun ıslah edici olmak, kişiyi topluma yeniden kazandırmak, toplumsal düzeni sağlamak (ümanizm ilkesi), suç işlenmesini önlemek gibi amaçları vardır. Bu nedenledir ki ceza hukuku öç alma duygusuyla hareket etmez. Amaçları arasında öç alma olmadığı için ceza hukukunda kısas yasaktır. Amacı tamamen antisosyal kişilikte olan fertleri sosyal kişilik hâline getirerek topluma kazandırmak olan bu hukuk dalında elbetteki en önemli ilkelerden bir tanesi de masumiyet karinesidir. Masumiyet karinesi bir kimsenin suçu mahkeme kararıyla sabit bulunmadıkça suçlu sayılamayacağı karinesidir. hoca notu Ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır. PEGEM AKADEMİ 2 Ülkemizdeki mevcut ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır. Bu tarihten önce ülkemizde İtalya’dan alınmış olan 1926 tarihli ceza kanunu uygulanmakta iken 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 Sayılı Ceza Kanunu 1926 tarihli 765 sayılı kanunu yürürlükten kaldırmış bulunmaktadır. Elbette ki yürürlüğe giren kanun bir çok yeniliği de beraberinde getirmiştir. Yeni ceza kanunu olarak adlandırdığımız 5237 sayılı kanunun getirmiş olduğu yeniliklerin başlıcalarından biraz bahsetmek gerekirse; Yeni Türk Ceza Kanunu; Cürüm kabahat ayrımını ortadan kaldırarak kabahatleri ayrı bir kanun olan kabahatler kanunda düzenleyerek idari suç hâline getirmiştir. Ağır tahrik – hafif tahrik ayrımını kaldırarak sadece haksız tahrik kurumuna yer vermiştir Ağır hapis – hafif hapis ayrımını kaldırarak sadece süreli hapsi düzenlemiştir. Ağır para cezası – hafif para cezası ayrımı kaldırılarak adli para cezasına yer verilmiştir. ( Not: Bu değişiklik aslında çok isabetli olmuştur. Eski kanun döneminde küçük miktardaki cezaların ağır para cezası olarak adlandırılması komik durumlara neden oluyordu.) Eksik teşebbüs – tam teşebbüs ayrımını kaldırarak sadece teşebbüs kurumunu düzenlemiştir. II. Ceza Hukukunun Temel İlkeleri A. Ceza Kanunu’nun Bağlayıcılığı İlkesi (T.C.K. mad. 4) Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz. Türk Ceza Kanunu’nun 4. maddesinde ifade edilen bu ilkeye göre kimse ceza kanunlarını bilmediğini iddia edemez. hoca notu Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. B. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi (T.C.K. mad. 20) Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. Kısaca ifade etmek gerekirse herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacaktır. Yani bir kimsenin işlemiş olduğu iddia edilen fiilden dolayı yakınlarının sorumlu tutulması düşünülemez. 3 Bu ilkenin bir sonucu olarak tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz. Düşünecek olursak tüzel kişiler adına suç niteliğindeki hukuka aykırı fiilleri tüzel kişinin organları gerçekleştirir. Oysa herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacağı için tüzel kişilere ceza yaptırımı uygulanmazken bu fiilerden dolayı yaptırım fiili gerçekleştiren organlara uygulanır. Ancak, suç dolayısıyla tüzel kişilerin her ne kadar sorumlu tutulamayacağını söylesek de bunlar hakkında kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlara hükmetmek mümkündür. T.C.K. na göre bu tedbir de ancak özel hukuk tüzel kişileri için uygulanabilecektir. (Örneğin; çalışma izninin iptali gibi.) C. Kusur İlkesi Günümüzde hakim olan anlayışa göre bir kişinin suçlu olabilmesi için sadece kanunda tanımlanmış olan hukuka aykırı davranışı gerçekleştirmesi yeterli değildir. Bu kişinin kusurlu bir iradeye de sahip olması gerekir. Kusurluluk ilkesi failin suç oluşturan bir eylemi gerçekleştirmesinde kusuru olmadıkça, ceza yaptırımına maruz kalamayacağını ifade eden ilkedir. Kusur; bir eylemin isnad yeteneği bulunan bir kimse tarafından kasıtlı veya taksirli olarak yani bilerek veya istenerek gerçekleştirilmesidir. Gerçekleştirilen fiilin anlam ve sonucunu kavrayarak kişinin yaptığı fiilin sonuçlarına katlanabilmesi demektir. Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. D. Ümanizm İlkesi Modern ceza hukukunun en temel ilkelerinden bir tanesi de ümanizm ilkesidir. Bu ilkenin amacı suç işlemiş bir kimsenin cezalandırıldıktan sonra topluma kazandırılması için ve kişinin sosyal bir varlık hâline getirilerek toplumdan soyutlanmaması için gerekli uğraşın sergilenmesidir. E. Hukuk Devleti İlkesi Anayasamızın ikinci maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasa Mahkemesi de bir kararında hukuk devletini, “İnsan haklarına saygılı ve hakları koruyucu, adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekte kendisini yükümlü gören, bütün eylem ve işlemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir.” şeklinde tanımlamaktadır. Hukuk devleti, devletin hukuka bağlılığı anlamına geliyorsa, yargı da devletin üç temel organından biriyse, hukuk devletinin bir şartı da yargının hukuka bağlılığıdır. Yargısı hukuka bağlı olmayan bir devlette vatandaşların kendilerini hukukî güvenlik içinde hissedebileceklerini söylemek elbette mümkün değildir. Anayasamız sadece yasama ve yürütme organlarının değil, yargı organının da hukuka bağlılığını açıkça öngörmüştür. Bu anlam itibariyle ceza yargılamasında da yargı hukuka bağlı olmak ve hukuk devletinin gereklerine uymak zorundadır. PEGEM AKADEMİ hoca notu Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. PEGEM AKADEMİ 4 F. Kanunilik İlkesi (Kanunsuz suç ve ceza olmaz) Yargıtay cezayı bozdu: ‘Çakma’ ürün satmak ‘suç’ değil Teslime TOSUN/ ANTALYA, A (DHA) NTALYA’da taklit markalı ürün satan M.K.’ye yerel mahkeme tarafından verilen 19 ay hapis cezası, zamanında düzenleme yapılmadığı için Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) ‘Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez’ hükmü uyarınca Yargıtay tarafından bozuldu. Özel kanundaki cezanın TCK’da düzenlenmemesi nedeniyle Yargıtay’ın bu kararı verdiğini belirten sanık avukatı Cengizhan Gököz, bu karar ışığında birçok suçun cezasız kalabileceğini dile getirdi. Dünyaca ünlü bir markanın ürettiği çantaların taklidini satmaktan dolayı 2006 yılında Antalya 3’üncü Asliye Ceza Mahkemesi’nde yargılanan M.K., 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uyarınca ‘marka hakkına tecavüz’ suçundan 19 ay hapis cezasına çarptırıldı. Taklit markalı yaklaşık 500 çantaya ise el 1. Tanımı konuldu. M.K.’nın avukatı Cengizhan Gököz, temyiz T.C.K. için Yargıtay’a başvurdu. mad. 2’ye YARGITAY: EYLEM SUÇ göre, ‘Kanunun açıkça KAPSAMINDA DEĞİL saymadığı bir fiil için Dosyayısuç görüşen Yargıtay 7’nci Ceza Dairesi, sanığa kimseye ceza verilemez yöneltilen eylemin suç olmadığına verdi. İs- tedbiri uyguve karar güvenlik nat edilen suçla ilgili eylelanamaz. Kanunda yazılı min 01.01.2009 tarihinden itibaren suç olmaktan çıkcezalardan ve güvenlik tığına dikkat çhükmüyle getirilen düzenlemenin tedbirlerinden başka bir Türk Ceza Kanunu’nun 2’nci ceza maddesinde yer ve güvenlik tedbirine alan ‘Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için hükmolunamaz.’ Kanunikimseye ceza verilemez ve liktedbiri ilkesi bir fiilin işlendiği güvenlik uygulanamaz’ hükmü kapsamınzamanın kanununa göre da değerlendirildiğinde kanunilik ilkesine uygun suç kaydedildi. sayılmadıkça suç bulunmadığı Anayasa Mahkemesi’nin olarak kabul edilemeyeKHK hükmüyle suç ve c ceğini ve suçu işleyenin kanunun açıkça belirlediği cezadan başka bir cezaya çarptırılamayacağını ifade eder. Eğer kanunda bir fiil suç olarak düzenlenmemişse, o fiil suç değildir. Kanunun açıkça yasaklamadığı her fiil hukuka uygun demektir. Ne var ki, fiilin açıkça suç olarak düzenlenmesi yeterli değildir. Bu suça uygulanacak cezanın ne olacağı ve ne gibi güvenlik tedbirlerinin uygulanacağının da kanunda açıkça yazması gerekir. Aksini düşünecek olursak kanunda suç olarak sayılmayan bir fiili hakimin keyfi olarak suç hâline getirip ceza vermesi düşünülemez. Bu ilkeyi kısaca “kanunsuz suç ve ceza olmaz” olarak adlandırmak da mümkündür. 2. Kanunilik İlkesinin Sonuçları Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesini biraz yorumlamak gerekirse bu ilkenin önemli bazı sonuçlarının olduğunu görebiliriz. Bunlar; hoca notu ‘Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz.’ a. Suç tespit eden ceza normları açık biçimde belirlenmelidir: Ceza normları açık, net ve anlaşılır biçimde kaleme alınarak herkesin anlayacağı biçimde olmalıdır. b. Örf ve adet hukuku ceza hukuku’na kaynak olamaz: Özel hukukun bir çok alanında örf ve adet hukuku hakimin başvurması gereken bir kaynak iken ceza hukuku alanında örf ve adet hukuku kaynak olamaz. Yani örf ve adetin yasakladığı bir fiil suç niteliği kazanmaz, suç sadece kanunla oluşturulur. Arkadaşlar unutmayalım cezaevinin kapısını sadece kanun açar... Ancak belirtmekte yarar var; örf ve adet her ne kadar suç ve ceza oluşturmada esas alınamaz ise de kanunun yorumlanmasında kullanılabilir. 5 c. Suç ve ceza içeren hükümlerde kıyas yapılamaz: Kıyas yasağı kanunumuzda açık bir şekilde ele alınmıştır. T.C.K. nu 2/3’te ‘Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. Suç ve ceza içeren hükümler, kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumlanamaz.’ şeklinde düzenlemiştir. Kıyas, kanunda öngörülen durumlara ilişkin düzenlemeleri veya genel ilkelerden elde edilen düzenlemeleri, kanunda öngörülmeyen benzer durumları kapsamına alacak şekilde genişleterek bu durumları çözümleme işlemidir. Suçu kanun koyacağı için, yargıç yorum yapıyorum diye kanun koyucunun açıkça öngörüp cezalandırmadığı bir fiili benzetme yoluyla da yaptırım alanına sokamaz; bir fiil hakkında mevcut olan hükmü benzerliği dolayısıyla başka bir fiile uygulayamaz. Kıyasla bir suç veya ceza yaratılamaz. Kıyasla ceza ağırlaştırılamaz, hafifletilemez. Kıyas failin lehine ya da aleyhine olsun yasaktır. Örnek vermek gerekirse kanun domates ihraç etmenin suç olduğunu düzenlemiş ise bu maddeye bakarak salça ihraç etmenin de suç olduğu şeklinde geniş yorum yapılamaz. Ancak kıyasa yol açmayacak surette yorum yapmak mümkündür. Kanunun somut olaya uygulanması için yorumlanması gerekmektedir. Bu sebeple yasak olan kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumdur. d. Yargının ve yürütmenin keyfiliğinin önüne geçer: Kanunilik ilkesinin bir başka sonucu olarak şunu söyleyebiliriz. Kanunilik ilkesi hakimlerin keyfi olarak veya idarenin keyfi olarak suç ve ceza çıkarmasını önler. İdarenin düzenleyici işlemleri ile suç ve ceza tanımlanamaz, güvenlik tedbiri uygulanamaz (Örn: tüzük, yönetmelik, olağan K.H.K ile suç ve ceza tanımlanamaz) Burada bir istisnayı önemle belirtmek gerekir ki olağan üstü kanun hükmünde kararnameler bu kuralın dışındadır. Arkadaşlar kanunilik ilkesini çok iyi anlamak ve yorumlayabilmek gerekmektedir. Geçmiş yıllardaki sorulara baktığımızda ÖSYM’nin bu konu üzerinde ısrarla durduğu görülecektir. III. Ceza Kanununun Uygulanma Alanı A. Tanım Bir kanunun uygulama alanı denildiğinde aklımıza gelmesi gereken üç tane soru vardır. Bunlar; Ceza kanunu ne zaman uygulanır? Ceza kanunu kime karşı uygulanır? Ceza kanunu nerede uygulanır? Bu sorular kapsamında ceza kanununun uygulanma alanını zaman bakımından uygulama, kişi bakımından uygulama, yer bakımından uygulama olarak üç başlık hâlinde inceleyeceğiz. PEGEM AKADEMİ hoca notu ‘Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. PEGEM AKADEMİ 6 B. Zaman Bakımından Uygulanma 1. Genel Kural hoca notu Lehe kanun geçmişe yürütülebilirken, aleyhe kanunun geçmişe yürüme yasağı vardır. Ceza kanununun zaman bakımından uygulanması deyince, o ülkede değişmiş olan ceza kuralları ile değişiklikten önce yürürlükte bulunan kanun hükümlerinin uygulanmalarındaki usuller akla gelir. Yani suçun işlendiği zaman ne zamandır? Ve bu suç ne zamanki kanuna göre cezalandırılacaktır? Örneğin failin suçu işlediği zamanki kanun mu dikkate alınacak yoksa yargılama sürecinde yürürlükte bulunan kanun mu? Öncelikle suçun ne zaman işlendiği sorununu ele almak gerekirse türk ceza hukuku uygulamasında suçun işlendiği an hareketin yapıldığı zaman olarak kabul edilmektedir. Bu kuralın zincirleme suçlar ve kesintisiz suçlar bakımından istisnaları vardır ki bunu ilerleyen bölümlerde inceleyeceğiz. İkinci olarak suça ne zamanki kanun uygulanmalıdır sorununa geldiğimizde de bu konudaki genel kuralımız; derhâl uygulanırlıktır yani suç işlendiği zaman yürürlükte bulunan kural hangisi ise o kuralın fiile uygulanmasıdır. Ancak bu kuralın bir takım istisnaları bulunmaktadır. 2. İstisna a. Aleyhe Kanunun Geçmişe Uygulanması Yasağı: Fiil işlendikten sonra yürürlüğe giren ve failin aleyhine olan kanun geçmişe yürütülemez. Sadece yürürlüğe girdikten sonra gerçekleşmiş fiillere uygulanır. 31. 05. 2013 tarihinde yeni bir ceza kanununun yürürlüğe girdiğini varsayarsak ve bu kanunun zina fiilini suç hâline getirdiğini düşünürsek eski kanun döneminde zina suçunu işleyenlere bu kuralın uygulanması mümkün değildir. Çünkü aleyhe kanun geçmişe yürümez. b. Lehe Kanunun Geçmişe Yürümesi İlkesi: Fiil işlendikten sonra yürürlüğe giren ve failin lehine olan kanun ister yargılama aşamasında olsun ister infaz(cezanın çektirilmesi) aşamasında olsun geçmişe yürütülür. Ancak burada da şunu belirtmek gerekir ki lehe kanun tespit edilirken eski kanunun ve yeni kanunun lehe olan hükümleri ele alınarak en lehe olan hangisi ise o kanun uygulanır yani yeni kanunun ve eski kanunun lehe olan hükümleri ikisi birden ayrı ayrı uygulanmaz. Geçici ve süreli kanunlar yürürlükten kalkmış olsalar bile bulundukları sürede işlenmiş suçlara uygulanmaya devam eder. Ceza muhakemesi kuralları ve infaz rejimine ilişkin kurallar derhâl uygulanır (hapis cezasının ertelenmesi, koşullu salıverilme ve tekerrürle ilgili olanlar hariç) 7 PEGEM AKADEMİ 31.05.2013’de yürürlüğe giren ceza kanunu zinayı suç olmaktan çıkarmıştır. Bu tarihten önceki ceza kanununda ise zina suç olarak sayılmaktadır. 31.01.2013’de zina suçunu işleyip yeni kanunun yürürlüğe girdiği tarihte cezaevinde olan A şahsının durumu ne olacaktır? Kural olarak ceza kanunları yürürlüğe girdikten sonraki olaylara uygulanır ancak yürürlüğe giren kanun failin lehineyse yürürlüğe girmiş kanun geçmişteki olaylara etki edecektir. Dolayısıyla A şahsının cezaevinden çıkması gerekecektir. Yeni TCK Evcil’e yaradı; 36 aylık ceza 15 aya düştü Türkbank ihalesine fesat karıştırıldığı iddiasına ilişkin yargılanarak hapis cezasına çarptırılan Erol Evcil hakkında ‘cürüm işlemek için oluşturulan teşekküle üye olmak’ suçundan daha önce verilen 3 yıl hapis cezasında indirime gidildi. İstanbul 7. Ağır Ceza Mahkemesi’ndeki duruşmaya, başka bir suçtan tutuklu bulunan Erol Evcil katıldı. Duruşmada söz alan Evcil’in avukatı Kemal Kumkumoğlu, ceza maddeleri arasında kıyaslama yapılarak lehe olan hükümlerin uygulanmasını istediklerini bildirdi. Mahkeme heyeti, cezayı yeni TCK hükümlerine göre yeniden tanımladı. Evcil’i, lehine olan yeni TCK’nın 220. maddesinin 2. fıkrasıUygulanma uyarınca 1 yıl hapis cezasına çarptıran mahkeme heyeti, C. Kişi Bakımından bu cezayı aynı maddenin 3. fıkrası gereğince artırarak 1 yıl 3 aya çıkarttı. Evcil’in Türkbank davasında ‘ihaleye fesat karıştırmak’tan aldığı 9 aylık hapis cezasında ise değişikliğe gidilmedi. 1. Genel Kural Kişi bakımından uygulanma dediğimiz zaman ise aklımıza gelmesi gereken ceza kanunlarının ülkede yaşayan kişilere nasıl uygulanacağıdır. Bu konuda genel kuralımız ceza kanunları ülkede yaşayan herkese eşit şekilde uygulanır. Genel kural bu olmakla birlikte bu ilkenin de bazı istisnaları vardır. 2. İstisnalar a. Cumhurbaşkanı Sorumsuzluğu Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili işlemiş olduğu fiillerden dolayı vatana ihanet dışında hiçbir şekilde cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu meselesi 1982 Anayasanın 105. maddesinde düzenlenmiştir. Fakat bu maddede, cezai sorumluluk meselesi açıkça belirtilmemiş ve maddede Cumhurbaşkanının “göreviyle ilgili suçları-kişisel suçları” şeklinde bir ayrıma gidilmemiş sadece Cumhurbaşkanının vatana ihanetten sorumlu olduğu belirtilmiştir. hoca notu Kişi bakımından uygulanmada; • Cumhurbaşkanı • Yasama bağışıklığından yararlananlar • Diplomatik temsilciler • Yabancı askerler istisnadır. PEGEM AKADEMİ hoca notu Mutlak dokunulmazlık sadece oy ve düşünceleri kapsar. 8 Cumhurbaşkanı’nın cezai sorumsuzluğunun ancak göreviyle ilgili suçlarından dolayı mümkün olabileceği, Cumhurbaşkanı’nın göreviyle ilgili olmayan, adi suçlardan dolayı her vatandaş gibi sorumlu olduğu kabul edilmektedir. Cumhurbaşkanı’nın vatana ihanetle suçlanabilmesi için ise T.B.M.M’nin üye tamsayısının 1/3 ünün teklifi ve ¾ ünün kabulü gerekmektedir. Vatana ihanetle suçlanan cumhurbaşkanı Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesi’nde yargılanır. b. Yasama Dokunulmazlığı 1982 Anayasası yasama dokunulmazlığını madde 83’de düzenlemiştir. Yasama dokunulmazlığından milletvekilleri ve milletvekili olmayan bakanlar yararlanabilir. Yasama dokunulmazlığını kendi içerisinde mutlak dokunulmazlık ve nispi dokunulmazlık olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. � Mutlak dokunulmazlık (yasama sorumsuzluğu): Milletvekillerinin veya milletvekili olmayan bakanların meclis çalışmalarındaki kullanmış olduğu oy ve sözlerinden, ileri sürmüş olduğu düşüncelerinden başkanlık divanının teklifi üzerine TBMM’nce başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. � Nispi dokunulmazlık (yasama dokunulmazlığı): Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, T.B.M.M’nin kararı olmadıkça; Tutulamaz Sorguya çekilemez Tutuklanamaz Yargılanamaz Ancak unutmamak gerekir ki yasama dokunulmazlığının iki istisnası söz konusudur. Bunlar; 1. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hâli 2. Anayasa’nın 14. maddesinde belirtilen hâller. Bu iki durumda milletvekili yasama dokunulmazlığından istifade edemez. c. Diplomasi dokunulmazlığı: hoca notu Nısbi dokunulmazlık fiilleri kapsar. Ülkeleri dışında görev yapmakta olan diplomasi memurlarının ve aile efradının bulundukları ülkede işlemiş oldukları suçlardan dolayı yargılanamayacağı kabul edilmektedir. Ancak diplomasi dokunulmazlığı fiili suç olmaktan çıkarmaz. Yani işlenen fiil hukuka aykırı olmaya devam eder ve 9 PEGEM AKADEMİ bu kişiler kendi ülkelerinde yargılanırlar. Arkadaşlar unutmayın bu istisna kişiler için geçerlidir. Ayrıca; unutmayın elçilik binası içinde işlenen suçlar dokunulmazlık kapsamında değildir, dokunulmazlık kişiler için geçerlidir. Bina veya bahçe içerisinde işlenen suçlar o ülkede işlenmiş sayılırlar. d. Yabancı asker kişilerin dokunulmazlığı Uluslararası antlaşmalar gereği ülkede bulunan yabancı askerler, yabancı askerlerle birlikte görev yapmak için gelen yabancı siviller ve bunların aileleri yabancı asker dokunulmazlığından yararlanırlar ve bulundukları ülkenin yargısına tabi değildirler. Bu kişiler kendi ülkelerinde yargılanırlar. D. Yer Bakımından Uygulanma 1. Genel Kural Ceza kanunlarının yer bakımından uygulanması denildiği zaman aklımıza gelmesi gereken ceza normlarının ihlal edilmesi durumunda kanunun nerede uygulanacağı yani sadece ülke sınırları içerisinde mi uygulanacağı yoksa ülke sınırları dışında da uygulanıp uygulanamayacağı sorununun incelenmesidir. Bu konuda T.C.K bazı ilkeler kabul etmiştir. Bu ilkelere geçmeden önce suçun nerede işlendiği sorusuna cevap bulmak gerekir. 2. Suçun Nerede İşlendiği Sorunu Gerçekten de suçların birçoğunda suçun işlendiği yeri tespitte bir güçlük bulunmazken, bazı suçlarda suçun işlendiği yerin neresi olduğunu belirleme sorun oluşturabilir. Nitekim ani suçlarda sorun yoktur; hareketin yapıldığı yer suçun işlendiği yerdir. Örneğin; hakaret, hırsızlık, yaralama gibi suçlar neticesi harekete bitişik olan suçlardır. Buna karşılık neticesi hareketten ayrılabilen, başka deyişle mesafe suçlarında, hareket ve netice farklı yerlerde gerçekleşebileceğinden, suçun işlendiği yeri net olarak tespit etmek problem olabilir. Örneğin; Samsun’da hazırlanan bir bombalı paketin Almanya’ya postalanarak orada patlaması durumunda hareket Samsun’da başlamış netice ise Almanya’da gerçekleşmiştir. Böyle bir durumda suç nerede işlenmiş sayılacaktır? Ceza kanunumuz, suçun işlendiği yere ilişkin tartışmalara son vermek maksadıyla açık bir hüküm belirlemiştir: Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye’de işlenmesi veya neticenin Türkiye’de gerçekleşmesi hâlinde suç, Türkiye de işlenmiş sayılacaktır diyerek tartışmaları bitirmiştir. Kısaca hareket veya netice bunlardan bir tanesi de Türkiye’de gerçekleşse suç Türkiye’de işlenmiş sayılacaktır. hoca notu Yer bakımından uygulamada genel kuralımız mülkilik prensibidir. PEGEM AKADEMİ 10 Maganda Suriye’de tüfekle kutlama yaptı, Türkiye’deki çocuğu vurdu hoca notu Mülkilik prensibine göre; Türkiye’de işlenen suçlar hakkında failin türk veya yabancı olmasına bakılmaksızın türk kanunları uygulanır. Suriyelilerin ülkelerinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonucu kutlamak için havaya açtığı ateş, Türkiye’deki bir çocuğu vurdu. Ceylanpınar Kaymakamı Şevket Atlı, dün geceden bu yana silah seslerinin durmadığını yaşanan olayın ardından Suriye Sınır’da bulunan Şanlıurfa’nın Ceylan- sınırında bulunan Resulayn semti yöneticipınar ilçesinde kutlamaları izlemek için leri ile görüşerek tedbirli olmaları konusun3. Yer bakımından Uygulanmada İlkeler sınıra yaklaşan Ahmet Bali (6) isimli ço- da uyardığını söylediğini kaydetti. Suriye’de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimi nedeniyle yapılan kutlamalar çerçevesinde dün geceden bu yana silahlar susmuyor. Kaymakam Atlı, Suriyeli yetkililerin cuka.Adana Mahallesi, Güvercin Sokak’ta Mülkilik ilkesi bulunan evlerinin önünde serseri kurşunla “Bugün bizim için tarihi bir gün. Vatandaşlarımızda kabul bugünü ettiği bu şekilde kutluyor. boynundan Mülkilikyaralandı. prensibi Türk ceza kanununun temel ilkedir. Yaşanan olaydan üzüntü duyduk” şeklinde Kaleşnikof mermisi ile yaralandığı anlaMülkilik prensibine göre; Türkiye’de karşılık işlenen suçlar failin türk verdiğini dile hakkında getirdi. şılan çocuk arkadaşlarının durumu yakın- veya yabancı olmasına bakılmaksızın türk gerekti kanunları uygulanır. İlçede önlemleri aldıklarını Ancak ifalarına haber vermesi ile Ceylan pınar Türkiye’de işlenenkaldırıldı. suç denildiği zaman sınırlarını da belirtmek Devlet Hastanesi’ne de bunun eden Atlı, vatandaşları anonslarla gesınırına yaklaşmamaları Talihsiz çocuğun burada suçlar yapılan Türkiye’de ilk Suriye işlenmiş rekirse aşağıda belirtilen sayılacaktır. komüdahalenin ardından Şanlıurfa Devlet nusunda uyardıklarını söyledi. Türk veöğrenildi. hava sahâları ile Türk karasularında işlenen suç. Hastanesi’ne sevkkara edildiği Açık denizde ve bunun üzerindeki hava sahasında, Türk deniz ve hava araçlarında veya bu araçlarla işlenen suç. Türk deniz ve hava savaş araçlarında veya bu araçlarla işlenen suç. hoca notu Şahsilik prensibine göre uygulanacak kanun tespitinde fail veya mağdurun vatandaşlığı önem arz eder. Suçun nerede işlendiği önemli değildir. Türkiye’nin kıt’a sahanlığında veya münhasır ekonomik bölgesinde tesis edilmiş sabit platformlarda veya bunlara karşı işlenen suç. Türkiye’de işlenmiş sayılır ve T.C.K’na tabidir. Türkiye’de işlediği suçtan dolayı yabancı ülkede hakkında hüküm verilmiş olan kimse, Türkiye’de yeniden yargılanır. 11 Alman vatandaşı olan Salim İstanbul’da Yunanistan vatandaşı Erdem’i bıçaklayarak yaralamıştır. Bu olayda Alman vatandaşı Salim’in yargılaması nerede yapılacaktır? Mülkilik ilkesi gereğince Salim Türk Ceza Kanunu’na göre Türkiye’de yargılanacaktır. b. Şahsilik İlkesi Mülkilik prensibinin tek başına yeterli olmadığı açıktır. Mülkilik prensibini desteklemek amacıyla kanun koyucu şahsilik prensibine de yer vermiştir. Şahsilik ilkesine göre de suçu işleyen kimsenin vatandaşlığı önem arzetmektedir. Şahsilik ilkesini de faile göre şahsilik ve mağdura göre şahsilik olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Faile göre şahsilik: Vatandaş kendi ceza kanununa tabidir ve yurt dışında bazı suçları işleyen Türk vatandaşına Türk Ceza Kanun’u uygulanır. Mağdura göre şahsilik: Yurtdışında Türk vatandaşlarına veya Türk kanunlarına göre kurulmuş özel hukuk tüzel kişilerine karşı bazı suçları işleyen yabancıya Türk kanunları uygulanır. c. Evrensellik İlkesi Dünyanın neresinde olur ise olsun, hiçbir suçun cezasız kalmaması amacıyla kabul edilen sistemdir. Bu durumda mağdur da fail de yabancıdır. Ancak işlemiş olduğu suç çok vahim bir suç olduğu için hangi ülkede olursa olsun suç işleyen kişi yargılanabilir ve cezalandırılabilir. d. Koruma İlkesi “Devletin kendisine yönelik suçların yurt dışında işlenmesi hâlinde, devletin bunları cezalandırmasına olanak tanıyan sisteme koruma siste mi denilmektedir” Koruma ilkesine Türk ceza kanunu istinai olarak yer vermiştir. TCK 12/1’e göre, TCK 13’te sayılan suçların dışındaki bir suçu yabancı ülkede Türkiye’nin zararına işleyen yabancı, Adalet Bakanı’nın talebi üzerine Türkiye’de yargılanacaktır. Bunun için ayrıca, işlenen suçun aşağı sınırının en az bir yıl hapis cezasını gerektirmesi ve failin Türkiye’de bulunması gerekmektedir. 3. Suçluların Geri Verilmesi a. Genel Kural Suçluların suç işledikten sonra başka ülkelere kaçarak işlemiş oldukları fiilerin sonuçlarından kurtulmalarını önlemek amacıyla suçluların geri verilme ya da iadesi kurumu kabul edilmiştir. Suçluların geri verilmesinden maksat PEGEM AKADEMİ hoca notu • D üşünçe suçlusu • Siyasi suçlu • Askeri suçlu • ve vatandaş iade edilmez. PEGEM AKADEMİ 12 devletin başka bir ülkede suç işleyip ülkesine gelen kişinin yargılanması ve cezasını çekmesi için başka devlete teslim etmesidir. Suçluların geri verilmesine dair Avrupa Sözleşmesi’nin bir tarafı olan ülkemizde genel kural suç işlediği düşünülen kişinin geri istenen ülkeye iade edilmesidir. Bu kişinin şüpheli, sanık veya hükümlü (mahkum) olması mümkündür. b. İstisna Kural, suçluların geri verilmesi olduğu hâlde geri verme talebine esas teşkil eden fiil, aşağıdaki nitelikte ise geri verme talebi kabul edilmez. Türk kanunlarına göre suç değilse Düşünce suçu veya siyasi ya da askeri suç niteliğinde ise Türkiye Devletinin güvenliğine karşı, Türkiye Devletinin veya bir Türk vatandaşının ya da Türk kanunlarına göre kurulmuş bir tüzel kişinin zararına işlenmişse Türkiye’nin yargılama yetkisine giren bir suç ise Zamanaşımına veya affa uğramış ise Bunların dışında; Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere, Türk vatandaşı suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. Kişinin, talep eden devlete geri verilmesi hâlinde ırkı, dini, vatandaşlığı, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi görüşleri nedeniyle kovuşturulacağına veya cezalandırılacağına ya da işkence ve kötü muameleye maruz kalacağına dair kuvvetli şüphe sebepleri varsa, talep kabul edilmez. c. Suçluların isteneceği makam ve istenebilmesinin şartları Türkiye’nin taraf olduğu Suçluların Geri Verilmesine Dair Avrupa Sözleşmesi’ne göre, suçluların iade edilebilmesi için kişi şüpheli ise fiil en az 1 sene hapis veya güvenlik tedbirini gerektirmeli; istenen kişi hükümlü ise mahkumiyet en az 4 ay olmalıdır. hoca notu Yabancı ülkenin geri verme talebi hakkında öncelikle kişinin bulunduğu yer ağır ceza mahkemesi karar verir. Yabancı ülkenin geri verme talebi hakkında öncelikle kişinin bulunduğu yer Ağır Ceza Mahkemesi karar verir. Mahkeme, Türkiye’nin taraf olduğu ilgili uluslararası sözleşme hükümleri ve TCK’nın 18. maddesine göre geri verme talebinin kabul edilebilir olup olmadığı hakkında karar verir.